|
Szczegółowe informacje na temat budownictwa cerkiewnego oraz piękne, kolorowe zdjęcia, które wspaniale oddają historię minionych wieków.
Budownictwo cerkiewne ściśle jest związane z Kościołem Wschodnim, zarówno prawosławnym jak i greko-katolickim.
W 1054 r. w wyniku sporów kościelnych nastąpiła schizma w kościele chrześcijańskim, która doprowadziła do odłączenia się Kościołów Wschodnich od Rzymu.
Greko-katolicy to grupa wyznaniowa wyodrębniona z kościoła prawosławnego, która na soborze florenckim, trwającym od 1439 do 1445 r., przyjęła unię z kościołem katolickim. Dzięki temu pojednaniu greko-katolicy zachowali liturgię obrządku wschodniego oraz własną organizację.
Dogmatyka samego prawosławia kształtowała się dużo wcześniej, jeszcze w okresie Bizancjum. Oparta jest na Piśmie Świętym, postanowieniach pierwszych siedmiu soborów powszechnych oraz związanej z tym tradycji ojców Kościoła.
Główna cechą odróżniającą Kościół prawosławny od katolickiego jest nie uznanie przez prawosławnych dogmatów katolickich powstałych po siódmym soborze (787 r.). Odrzucają naukę o czyśćcu, a uznając w zasadzie wiarę w Niepokalane Poczęcie i Wniebowstąpienie NMP, nie traktują ich jako dogmatów. Odrzucają też dogmat o pierwszeństwie św. Piotra wśród innych apostołów, o prymacie papieża i jego nieomylności w sprawach wiary. Prawosławni uważają także, iż prawdy wiary Chrystusa i apostołów są niezmienne i nie mogą być doskonalone przez człowieka. W religii tej zauważalna jest tendencja do zachowania najmniejszej liczby dogmatów. Uważa się, że prawdy religijne trzeba przeżyć, a nie nadawać im wyłącznie sensu gotowych dogmatów. Bóg prawosławnych jest poza zasięgiem pojęć rozumowych, tylko w Bogu jest to, co przedwieczne i niewypowiedzialne. Człowiek w swej istocie oscyluje między anielską duchowością a materialnością natury. W swej doktrynie moralnej prawosławni podkreślają skłonność każdego człowieka do dobrego działania, a zbawienie możliwe jest zarówno w życiu wiecznym, pozagrobowym, jak i ziemskim. Grzech pierworodny zdegradował co prawda ludzką naturę, ale nie przechodzi z pokolenia na pokolenie. Bóg miłosierny przebacza wszystkim i Jego miłosierdzie dominuje nad surową sprawiedliwością.
Zdecydowaną większość prawosławnych stanowią Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. Prawosławne są również narody fińskojęzyczne Powłoża oraz Karelowie, niektóre ludy na rozległych obszarach Syberii, a także Mołdawianie, Gruzini, Serbowie, Czarnogórcy, Macedończycy, Rumuni, Bułgarzy, Grecy. W samej Polsce jest blisko 700 tys. prawosławnych mieszkających w województwie białostockim i niektórych gminach południowo-wschodniej części kraju.
Odmienna obrzędowość kultury bizantyjskiej i łacińskiej przyczyniła się do wykształcenia charakterystycznej dla obrządku wschodniego architektury sakralnej. Mistyczny charakter nabożeństw, ceremonialna symbolika, wyjątkowy przepych wnętrz kościołów mają wzmocnić pobożność ludu. Celowi temu służy też architektura prawosławnych świątyń. Wyobrażają one świat, a kopuła - sklepienie niebieskie.
W większości znanych przypadków kościoły obrządku wschodniego, czyli cerkwie są mniejsze niż kościoły łacińskie. Wstęp do prezbiterium, oddzielonego od wiernych przegrodą, później przekształconą w ścianę ikonostasową, mają tylko kapłani. Wnętrze cerkwi gdzie gromadzą się wierni podzielone jest na babiniec i nawę. W zależności od miejsca występowania wykształciły się różne postacie cerkwi, jednocześnie widocznych jest wiele elementów wspólnych, takich jak: różnokształtne kopuły, specyficzne dachy, trójramienny krzyż wieńczący kopuły, dachy i hełmy oraz przepiękne ikonostasowe ściany wewnątrz.
W Polsce architektura cerkiewna w zdecydowanym stopniu rozwijała się na obszarze polskich Karpat, gdzie zamieszkiwali Łemkowie. Wznosili oni cerkwie wyłącznie z drewna aż do końca XIII w. Mówiąc o cerkwi łemkowskiej przyjmuje się, że jej konstrukcja odpowiada pewnemu modelowi, a mianowicie posiada ona konstrukcję zrębową, jest trójdzielna (składa się z trzech czworobocznych pomieszczeń - prezbiterium, nawy, babińca - gdzie nawa jest szersza i wyższa od pozostałych części). Nawa i prezbiterium przykryte są namiotowymi, uskokowo łamanymi, zrębowymi kopułami i dachami. Wieża ma pochyłe ściany, zwieńczona jest izbicą z baniastym hełmem.
Istotną rolę w łemkowskiej architekturze cerkiewnej odgrywało zdobnictwo. Było ono dostrzegalne niemal na każdym kroku. Wyrażało się w ozdobnym kształcie sygnaturkowych pseudolatarniowych hełmów i wieżyczek, w sposobie kładzenia i wycinania gontów itp. Ważnym zjawiskiem było zewnętrzne malowanie cerkwi. Pokrywało ono gzymsy, fryzy arkadkowe, ściany, gontowe połacie dachów, hełmy wież i wieżyczek. Na łemkowskim obszarze wschodnim stosowano skromną gamę kolorystyczną, zaś o wiele bogatsza kolorystyka występowała w środkowej części. Szczególną formą zdobnictwa cerkwi łemkowskich są kute, żelazne krzyże wieńczące hełmy.
Przed II wojną światową na terenie łemkowszczyzny znajdowało się ok. 150 cerkwi. Po wysiedleniu Łemków wiele obiektów zostało zniszczonych, rozebranych na budulec.
Obecnie duża część istniejących cerkwi służy nie tylko wiernym obrządku wschodniego, greko-katolikom oraz prawosławnym, ale w dużej mierze również wiernym kościoła rzymsko-katolickiego.
|
